In januari 2018 is het fosfaatrechtenstelsel voor melkvee ingevoerd in Nederland. Dit stelsel zorgt voor een plafond voor de maximale fosfaatuitstoot door mestproductie in de melkveehouderij. Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft Ecorys gevraagd om het functioneren van deze nieuwe markt van fosfaatrechten in kaart te brengen.
Met de invoering van het fosfaatrechtenstelsel is een nieuwe, jonge markt ontstaan. Een belangrijke vraag die hierbij opkomt, is of deze nieuwe markt naar behoren functioneert. Het Ministerie van LNV heeft Ecorys gevraagd om het functioneren van de fosfaatrechtenmarkt te onderzoeken. De uitkomst van het onderzoek van Ecorys laat geen fundamentele marktproblemen zien. Wel zijn er een aantal aandachtspunten geïdentificeerd, die te herleiden zijn naar de opstartfase van deze nieuwe markt. Ecorys adviseert daarom eerst ervaring op te doen met het huidige stelsel en de ontwikkelingen op de markt goed te monitoren.
Een nieuwe markt
Het fosfaatrechtenstelsel is 1 januari 2018 van start gegaan. Door de inrichting van het fosfaatrechtenstelsel is een markt gevormd voor de overdracht van fosfaatrechten. Landbouwbedrijven kunnen rechten kopen en verkopen om de fosfaatproductie af te dekken. Bij de overdracht wordt er een afromingspercentage gehanteerd, waarbij 10% van rechten die verkocht worden in een zogenaamde fosfaatbank worden opgeslagen. Dit afromingsmechanisme zorgt ervoor dat de totale fosfaatproductie onder het door de EU opgelegde uitstootplafond komt van 84,9 miljoen kilogram per jaar.
Met het ontstaan van deze nieuwe markt doet de vraag zich voor of de markt naar behoren functioneert. In juli 2018 nam het parlement een motie aan van Tweede Kamerlid Helma Lodders (VVD), met daarin het verzoek om een onafhankelijk onderzoek uit te voeren naar mogelijkheden tot markttoezicht op het verhandelen van de fosfaatrechten, waarbij een eerlijke en transparante handel het uitgangspunt is.
Tijdens het onderzoek werd er gekeken naar verschillende kenmerken van een goed functionerende markt, te weten transparantie, liquiditeit, toe- en uittredingsbarrières en duidelijkheid wat betreft de criteria en regels. Via interviews is er met verschillende belanghebbenden, waaronder melkveehouders, gesproken over het functioneren van de markt.
Te vroeg voor markttoezicht
Uit onze analyse blijkt dat de fosfaatrechtenmarkt nog niet optimaal functioneert, maar dat dit voor een belangrijk deel te wijten is aan het feit dat het gaat om een nieuwe, zich ontwikkelende markt. Er zijn geen fundamentele marktproblemen waargenomen. Invoering van markttoezicht, zoals gesuggereerd in de motie, lijkt voorbarig.
Wel zijn er verschillende aandachtspunten gevonden. Deze resulteren uit de opstartfase waarin de markt zich bevindt (zoals transparantie over prijszetting) of hangen samen met de beleidsmatige uitgangspunten van het stelsel (zoals het rechtenplafond en de afroming van rechten). Wij verwachten dat verbeteringen zullen optreden naarmate er meer ervaring wordt opgedaan met het stelsel. Zo kan de markttransparantie bijvoorbeeld toenemen als bemiddelende partijen (zoals platforms) beter in staat zijn om aanbod en vraag van rechten bij elkaar te brengen. Ecorys raadt daarom aan om eerst meer ervaring op te doen met het stelsel. Omdat het moeilijk te voorspellen is of de markt optimaal zal functioneren in de toekomst, wordt tevens geadviseerd om de ontwikkelingen op de markt goed te monitoren. Hierbij kan gedacht worden aan de trends, het prijsverloop en ervaringen met platforms, om zo een informatiebasis te creëren die kan helpen bij het beoordelen van eventuele maatregelen om het functioneren van de markt op termijn toch te verbeteren.
Recente ontwikkelingen
Minister Schouten heeft de aanbevelingen van Ecorys overgenomen. Er wordt daarom niet ingegrepen in de markt, maar een hoogleraar Mededingingsrecht zal het functioneren van de fosfaatrechtenmarkt monitoren. Indien nodig kan de hoogleraar adviseren over aanvullende maatregelen. Daarnaast kunnen eventuele misstanden worden gemeld bij deze hoogleraar, welke vervolgens door hem zullen worden geduid. Verder zal er een enquête ontwikkeld worden die wordt afgenomen tijdens de overdracht van fosfaatrechten. Zo kan er meer inzicht verkregen worden in bijvoorbeeld de prijsvorming, het gebruik van handelsplatforms en het ervaren van eventuele oneerlijke handelspraktijken of -constructies.
Een paar dagen na de publicatie van het rapport werd het functioneren van het fosfaatrechtenstelsel in de Tweede Kamer besproken. Omdat minister Schouten van het ministerie van LNV vreest dat het plafond van de melkveehouderijsector dit jaar nog overschreden zal worden, wil ze het afromingspercentage bij fosfaatrechtentransacties tijdelijk verhogen van 10% naar 20%.
Rapport: Lars Meindert, Susanne van der Kooij, Gert-Jan Wilbers, Robert Haffner Marktscan fosfaatrechten en verkenning noodzaak markttoezicht, Ecorys, 11 februari 2019.
Link naar rapport:
Inlichtingen: Susanne van der Kooij, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..