Wanneer zou je zonnepanelen nemen of een regenton plaatsen? En wanneer zou je je huis aanpassen op overstromingsrisico’s? Er zijn verschillen tussen beide gevallen, maar steeds geldt dat mensen sneller bereid zijn om te investeren in klimaatmaatregelen als ze weten dat die maatregelen echt zullen helpen en niet te ingewikkeld zijn om door te voeren. Deze en andere inzichten uit onderzoek kwamen aan bod tijdens een webinar op 25 juni onder leiding van Ernst Haijtink (Ministerie van I&W).
Anne van Valkengoed is gedragspsycholoog en doet promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Allereerst zette zij haar theoretische kader uiteen. ‘Zo’n kader is om allerlei redenen van belang. Zo kun je bevindingen uit praktijkonderzoek goed plaatsen en met elkaar vergelijken. Ook biedt het aanknopingspunten voor beleid.’ Van Valkengoed’s kader belicht vier achterliggende factoren voor klimaatgedrag. De eerste factor is hoe mensen het risico van klimaatverandering inschatten. Denken ze dat dit risico groot is en dat ze zelf gevaar lopen? En hebben ze bijvoorbeeld zelf ook al ervaring gehad met extreem weer? De tweede factor betreft hun inschattingen rond het gewenste gedrag (‘doelgedrag’). Vinden ze het gedrag moeilijk te realiseren? Denken ze dat het echt zal helpen? De derde factor is die van de sociale omgeving: zijn er anderen die het gedrag al vertonen? En tot slot is er de institutionele factor: in welke mate vinden mensen dat ze zelf verantwoordelijk zijn?
Jantsje Mol is gedragseconoom en doet promotieonderzoek aan de VU in Amsterdam. Ze kijkt vooral naar wat mensen bereid maakt om te investeren in maatregelen aan hun eigen huis om overstromingen goed te lijf te kunnen. ‘Je zou natuurlijk je huis op palen kunnen zetten, maar gemakkelijkere en goedkopere maatregelen zijn om kwetsbare apparaten op een hogere verdieping te zetten en een tegelvloer te nemen in plaats van duur tapijt op de begane grond. Om te onderzoeken welke rol verzekeringen, financiële prikkels, risicoperceptie en sociale normen spelen, hebben we een spel ontwikkeld. Op feestjes doet mijn opmerking dat ik eigenlijk een soort game developer ben het altijd heel goed. Maar in feite komt het daar wel op neer. Na een versie voor studenten hebben we het spel geschikt gemaakt voor een representatieve groep huiseigenaren. Het zit zo in elkaar dat je als deelnemer beschikt over een budget, een fictief huis, al dan niet een verzekering en informatie over risico’s en de vraag wat anderen in je omgeving doen.'
Apart is dat veel van de traditionele economische theorie bij dit experimentele spel niet bleek te kloppen, aldus Mol. ‘Zo wordt altijd verondersteld dat als mensen verzekerd zijn, ze niet geneigd zijn veel zelf te investeren (moreel risico). Maar dat bleek hier anders. Vergelijk het met de autogordel. Al ben je goed verzekerd: je wilt toch liever niet door de voorruit vliegen bij een aanrijding. Ook maakt het niet zo gek veel uit of mensen een lagere premie mochten betalen. Volgens de economische theorie zou een korting een flink stimulerend effect hebben, maar in het experiment was er een klein effect. Hetzelfde gold voor de kans op een overstroming. Ook het effect daarvan was veel kleiner dan verwacht. Van nudging – in dit geval: communiceren van wat anderen in een soortgelijke situatie doen – was het effect zelfs nihil! Al met al hebben we hiervan geleerd dat het heel goed is om eerst zo’n ‘labtest’ te doen voordat je gedragsbeïnvloeding in de praktijk gaat uitproberen. We weten nu nog niet of dit experiment volledig representatief zal zijn voor hoe mensen echt handelen. Lastig is ook dat er bij bijvoorbeeld verzekeringsmaatschappijen wat koudwatervrees bestaat voor experimenten in de daadwerkelijke verzekeringspraktijk.’
Inlichtingen: Jantsje Mol (IVM-VU), Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
