Terra Incognita: de waarde van de bodemeconomie

Bodem (‘land’) is de een belangrijke productiefactor voor de Nederlandse economie en levert belangrijke maatschappelijke baten (ondermeer milieubaten). Dit onderzoek, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van I&M, kwantificeert de directe economische omvang van de Nederlandse bodemsector en de bredere maatschappelijke baten van een duurzaam bodembeleid.

Aanleiding en doel

Bodem (‘land’) is de een belangrijke productiefactor voor de Nederlandse economie en is uitgebreid onderzocht door de aartsvaders van de economie, Adam Smith en David Ricardo. De precieze waarde van bodem voor de Nederlandse economie is tot op heden echter onbekend terrein (terra incognita). Dit onderzoek kwantificeert de directe economische omvang van de Nederlandse bodemsector en de maatschappelijke baten van een duurzaam bodembeleid. Deze schatting is een indicatie van het batenpotentieel van een beleid dat maximaal inzet op duurzaamheid. Aanleiding voor het rapport is het symposium Terragenda op 11 oktober 2012 gericht op het tonen van de toegevoegde waarde van het bodem- en watersysteem door verbindingen aan te gaan met andere beleidsvelden.

Directe economische bijdrage aan Nederlandse economie

De huidige bijdrage (basisjaar 2009) van de bodem aan de Nederlandse economie is aanzienlijk en bedraagt 5% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) en 7% van de Nederlandse productiewaarde (omzet). In termen van werkgelegenheid vormt de bodemsector 3% van de Nederlandse werkgelegenheid. 

Tabel 1: Overzicht van directe economische omvang van de bodemsector in 2009

Bodemenergie (omzet 35 mld. euro), bodemproductie (20 mld. euro) en bodembouw (20 mld. euro) zijn hierin belangrijke segmenten. De sanering van droge en natte bodems (bodembeheer, 0,6 mld. euro) is ten opzichte van de andere segmenten bescheiden in omvang. Voor bodemenergie geldt dat de huidige omzet op dit moment voor 98% afhankelijk is van de winning van eindige bronnen olie en gas. 

Figuur 1: Verwachte omzetdaling en omzettoename van respectievelijk fossiele bodemenergie (gas en olie) en duurzame bodemenergie (WKO, exclusief geothermie) tot 2035

De omzet in het belangrijkste segment bodemenergie vertoont een sterk dalende trend. De wijze waarop wij het aanwezige bodemkapitaal uitputten is economisch niet houdbaar en leidt op termijn tot een snel dalende omzet en bijdrage aan de schatkist. Het verdienvermogen van de bodem raakt dus meer en meer uitgeput, nog los van de aanzienlijke maatschappelijke effecten, effecten op uitputting van voorraden en duurzaamheid. De groeiperspectieven voor een duurzaam gebruik van bodemenergie zijn daarentegen spectaculair. De omzet van WKO-systemen (inclusief warmtepompen) neemt nu met 12% per jaar toe en kan in ambitieuzere klimaatplannen met zelfs 30 à 40% per jaar groeien. 

Naar een duurzaam beheer van de bodem

Een duurzaam beheer van de bodem brengt kosten met zich mee, maar levert ook baten op, nu en op langere termijn. Deze baten zijn vaak niet-geprijsd of slechts gedeeltelijk geprijsd, denk aan gezondheid, drinkwatervoorziening, vastgoed, natuurbeleving of het ecosysteem. Hierdoor nemen maatschappelijke actoren specifieke bodemdiensten onvoldoende mee in kosten-batenafwegingen:

• De inzet van bodemenergie kan een substantiële bijdrage gaan leveren aan de vermindering van de CO₂-uitstoot in Nederland (5 tot 15% besparing op het gebruik van fossiele brandstoffen in de bebouwde omgeving met maatschappelijke baten in de orde van 2,5 tot 3 miljard euro).
• Minder bekend wellicht is dat er een aanzienlijk batenpotentieel te verzilveren is in verstedelijkt gebied door beleid gericht op het voorkomen van schades (wateronderlast en wateroverlast: maatschappelijke baten in de orde van 11 tot 18 miljard euro) en het creëren van maatschappelijke waarden (gezondheid en woningwaarde: maatschappelijke baten in de orde van 0,5 tot 2,5 miljard euro).
• Ook in de landbouw is sprake van aanzienlijke potentiële baten (3 tot 4 miljard) indien door duurzaam bodembeheer de mineralisatie van veengronden wordt beperkt. Dit betekent minder CO₂-emissie en minder bodemdaling en minder schade als gevolg van bodemaantasting (bodemverdichting en winderosie).

Voor meer informatie over deze studie kunt u contact opnemen met Martijn Blom (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of 015-2150150)