Uit een recente studie van CE Delft voor de Europese Commissie blijkt dat het verkeer nog niet al zijn externe en infrastructuurkosten betaalt. Voor het wegverkeer moeten vooral de infrastructuurheffingen nog verder ontwikkeld worden, terwijl voor de andere vervoerswijzen vooral de brandstofheffingen nog de achilleshiel vormen. Daarnaast bestaan er grote verschillen tussen lidstaten en vervoerswijzen.
Inleiding
CE Delft heeft samen met Transport&Mobility Leuven, TNO en TRT uit Italië een overzicht gemaakt van het huidige prijsbeleid voor verkeer. De studie, welke is uitgevoerd voor de Europese Commissie (DG MOVE), omvatte alle vervoerswijzen in alle EU lidstaten. Per combinatie van land, vervoerswijze en prijsinstrument is een factsheet ontwikkeld met daarin de belangrijkste kenmerken van de belasting of heffing. Ook is er een synthese gemaakt. De analyse van de resultaten laat zien dat er grote verschillen bestaan tussen vervoerswijzen en lidstaten.
Klimaatkosten: uitdaging voor het niet-wegvervoer
Voor internalisatie van klimaatkosten worden brandstofheffingen als de first best maatregel beschouwd. Bestaande brandstofaccijnzen hebben echter ook andere doelen, waarbij, naast het genereren van een stabiele bron van belastinginkomsten voor
overheden, in sommige lidstaten ook zaken als energievoorzieningszekerheid een rol spelen.
Voor het wegvervoer gelden in vergelijking met andere vervoerswijzen relatief hoge brandstofaccijnzen. Accijnzen voor brandstoffen voor spoorvervoer, binnenvaart, zeevaart, luchtvaart en mobiele werktuigen zijn bijna altijd lager of zelfs nul. Elektriciteit voor spoorvervoer en kerosine voor de luchtvaart vallen wel onder het emissiehandelssysteem (ETS), dat ook als vorm van internalisatie kan worden beschouwd (al is de prijsprikkel die het ETS geeft de laatste jaren wel dusdanig laag dat daar kanttekeningen bij te plaatsen zijn).
Binnen het wegvervoer valt op dat, afgezet tegen de koolstofinhoud van de brandstof, benzine relatief zwaar belast wordt in vergelijking met diesel en helemaal in vergelijking met LPG en CNG (aardgas). Voor volledige internalisatie van klimaatkosten zouden brandstofheffingen moeten worden ingevoerd of verhoogd voor de andere transportsectoren dan het wegvervoer, die nog niet onder het ETS vallen. Een alternatief zou zijn om deze vervoerswijzen onder te brengen in het ETS.
Infrastructuurkosten en andere externe kosten: uitdaging voor het wegvervoer
Voor het internaliseren van de (variabele) infrastructuurkosten en de externe kosten van luchtvervuiling, geluid, verkeersonveiligheid en congestie zijn gebruiksheffingen het first best instrument. In alle vervoerswijzen, met uitzondering van het wegvervoer, worden infrastructuurheffingen toegepast welke in sommige gevallen ook zijn gedifferentieerd naar luchtvervuiling of geluid. Ook voor het niet-wegverkeer zitten er echter nog wel gaten in de heffingen. Zo zijn er voor de binnenvaart
vaak alleen sluis- en bruggelden en bestaan er slechts in enkele lidstaten vaarwegheffingen.
Infrastructuurheffingen in het wegvervoer bestaan ook in veel lidstaten, maar dit zijn in vrij veel gevallen vignetten, dus niet naar rato van gebruik. Ook hebben steeds meer lidstaten een kilometerheffing. Bijna altijd betreft dit echter alleen de snelwegen en/of het vrachtverkeer. Dit betekent dat voor het grootste deel van het wegverkeer de (variabele) infrastructuurkosten en de externe kosten van luchtvervuiling, geluid, verkeersonveiligheid en congestie nog niet op een adequate wijze worden
geïnternaliseerd. Sommige lidstaten beschouwen de vignetten of motorrijtuigenbelasting als een manier om infrastructuurkosten in rekening te brengen. Maar aangezien deze niet zijn gebaseerd op de belangrijkste cost driver (kilometers) geven ze geen
prikkel aan gebruikers en kunnen dus ook niet worden beschouwd als internalisatie.
Het wegvervoer betaalt in geen enkele EU-lidstaat al zijn maatschappelijke kosten
De studie heeft geen gedetailleerde kwantitatieve analyse gemaakt van de mate waarin de infrastructuurkosten en externe kosten van het verkeer al zijn geïnternaliseerd. Wel is voor het wegverkeer een analyse gemaakt per lidstaat. Daaruit komt naar voren dat in de EU als geheel de opbrengsten van alle heffingen en belastingen voor het wegverkeer slechts 38% van de totale infrastructuurkosten en externe kosten bedragen. Als alleen de externe kosten en variabele infrastructuurkosten worden meegerekend, wordt nog altijd maar de helft van alle kosten geïnternaliseerd.
In geen van de lidstaten betaalt het wegverkeer alle kosten die het veroorzaakt. De mate waarin de kosten worden gedekt met belastingen en heffingen (nog afgezien van de structuur en het aangrijpingspunt daarvan) verschilt wel enorm tussen lidstaten. Waar in Denemarken de totale belastingopbrengsten van het wegverkeer 87% van de totale maatschappelijke kosten bedragen, is dat in Hongarije maar 17%. In Nederland betaalt het wegverkeer nog bijna 60% van de totale maatschappelijke kosten die het veroorzaakt.
Figuur 1: Kostendekkingsgraad voor het wegvervoer per EU-lidstaat (indicatief)
Verdere stappen op weg naar internalisatie
Voor het verder ontwikkelen van de internalisatie van externe kosten in verkeer is het verder ontwikkelen van kilometerbeprijzing voor het wegverkeer de belangrijkste opgave. Een kilometerprijs voor alle weggebruikers en op het hele wegennet is daarvoor de beste optie. Idealiter worden tarieven gedifferentieerd naar emissieklasse, locatie en tijdstip (en/of congestieniveau). Vooral voor zware voertuigen zou ook de aslast een factor kunnen zijn vanwege de correlatie met variabele infrastructuurkosten.
Met de grote verschillen tussen lidstaten liggen er kansen voor het verder harmoniseren van prijsmaatregelen in het verkeer, in het bijzonder voor brandstofaccijnzen en infrastructuurheffingen. Vooral de Europese Commissie is daarbij aan zet, al spelen lidstaten een belangrijke rol om de EU-wetgeving op dit terrein verder te kunnen brengen.
Het volledige rapport is te downloaden via www.ce.nl. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Huib van Essen (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. / 015 2150150).
