De uitdaging die voor ons ligt is om een transitie te maken naar een samenleving en een economisch systeem dat in absolute zin minder grondstoffen verbruikt. In toenemende mate staat het begrip Circulaire Economie centraal bij deze transitie. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft TNO gevraagd te kijken naar de specifieke kansen die een circulaire economie Nederland kan bieden.
Gedurende de 20e eeuw is de groeiende wereldbevolking een factor 34 keer meer materialen gaan gebruiken, 27 keer meer mineralen, 12 keer meer fossiele brandstoffen en 3,6 maal meer biomassa. En dat niveau waarop de mensheid natuurlijke hulpbronnen consumeert, stijgt nog steeds in rap tempo. Als gevolg daarvan is er sprake van toenemende schaarste en stijgen prijzen van brandstoffen en vele grondstoffen en mineralen. Daarnaast wordt ons milieu belast, nemen bosarealen en visvoorraden af en sterven dier- en plantensoorten uit. De groeiende wereldbevolking en de behoefte aan welvaartsstijging zijn een gegeven. Om binnen dat gegeven de grenzen van onze mogelijkheden niet te overschrijden, zullen we moeten zorgen voor een enorme verbetering in de wijze waarop we met onze hulpbronnen omgaan. In de achter ons liggende decennia zijn op dat terrein al grote stappen gemaakt. Toch is in absolute zin de onttrekking van natuurlijke hulpbronnen in diezelfde periode sterk gestegen.
Ellen MacArthur Foundation
De circulaire economie is een economisch en industrieel systeem dat de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen en het herstellend vermogen van natuurlijke hulpbronnen als uitgangpunt neemt, waardevernietiging in het totale systeem minimaliseert en waardecreatie in iedere schakel van het systeem nastreeft. Dit begrip is nadrukkelijk neergezet door de Ellen MacArthur Foundation in haar publicatie Towards A Circular Economy uit 2012. Op economisch gebied is de conclusie van deze publicatie dat de EU een jaarlijkse materiaal-kostenbesparing tegemoet kan zien variërend van 380 tot zelfs 630 miljard dollar.
Het begrip circulaire economie wordt het best weergegeven door onderstaand schema:
Dit schema maakt een onderscheid tussen de circulaire economie voor 'technische nutriënten' (de rechterzijde) en de biologische nutriënten. Een circulaire economie van technische nutriënten komt tot stand door stimulans van (en ook per se in die volgorde) onderhoud en reparatie, het hergebruik van goederen, het 'opknappen en renoveren' van goederen en als laatste recycling. De circulaire economie van biologische nutriënten richt zich in eerste instantie op het onttrekken van waardevolle materialen uit reststromen, waarna fermentatie en compostering ervoor zorgen dat deze nutriënten weer in de kringloop komen.
Waarde circulaire economie
Een toename van de circulaire economie voor technische producten in Nederland betekent in eerste instantie dat we streven naar een toename van onderhoud en reparatie, van intensief hergebruik en een verdere groei van recycling. Ook nu vinden deze activiteiten natuurlijk al plaats. Er is dus al sprake van een zekere mate van circulaire economie. Aan de hand van zeventien gedetailleerde productcategorieën uit de metalelektro laat het rapport zien dat de huidige waarde van de circulaire economie voor deze producten 3,3 miljard euro bedraagt en dat 572 miljoen euro extra marktwaarde per jaar behaald kan worden door deze producten meer 'circulair' in te zetten.
De potentie voor waardecreatie met biotische reststromen is in Nederland, met een intensieve landbouwsector en grote agro- en foodindustrie, aanzienlijk. In het rapport zijn de 34 belangrijkste reststromen geïdentificeerd. Huidig gebruik daarvan leidt nu al tot een waarde 3,5 miljard euro. Door inzet van nieuwe technologie kan per jaar 1 miljard euro aan extra waarde worden gecreëerd t.b.v. de circulaire economie door inzet van bioraffinagetechnieken, het winnen van biogas en het intensiever scheiden van huishoudelijk afval, tegen een geschatte investering van 4 tot 8 miljard euro.
Op basis van deze detailanalyses maakt het rapport een extrapolatie naar de effecten van een toename in de circulaire economie voor heel Nederland: deze worden geschat op 7,3 miljard euro. Hiermee zijn ongeveer 54.000 banen gemoeid. Daarnaast is er nog een aantal spin-off kansen voor de Nederlandse economie te noemen, o.a. op het gebied van een sterkere kennispositie.
Strategie voor circulaire economie
Daar waar een ideale circulaire economie een inspirerende 'stip aan de horizon' betekent, wordt regelmatig de huidige economie beschreven als een lineaire economie, waarbij we steeds nieuwe grondstoffen delven, er iets van maken en het daarna vernietigen ('take, make, waste'). Dat is wellicht een iets te somber beeld van de huidige consumptiemaatschappij. Het bestaan van een recycling-infrastructuur, van een actieve reparatie- en onderhoudsmarkt en een levendige tweedehandsmarkt (zie het succes van sites als eBay en Marktplaats.nl) laat zien dat de samenleving in staat is bewegingen te maken richting een (meer) circulaire economie. In toenemende mate is ook sprake van keten-samenwerking om vormen van industriële symbiose (het hergebruik van reststromen energie, water of materialen) op economisch verantwoorde wijze te kunnen bewerkstelligen.
De uitdagende kansen en grote economische mogelijkheden die in dit document zijn geïdentificeerd kunnen mede mogelijk gemaakt worden door een actieve overheid, die een consistente, multidisciplinaire en goed onderbouwde langetermijnstrategie neerzet die leidt tot een Nederlandse Circulaire Economie. Concrete overheidsrollen daarbij kunnen liggen in heroverwegingen van bestaande (afval)wet- en regelgeving, inzet van fiscale en financiële prikkels om circulair gedrag te bevorderen, een actieve rol als actieve en kundige 'launching customer' te bekleden en zelf op te treden als actieve ketenregisseur voor complexe transities (zoals nu gebeurt op het gebied van plastics recycling).
Het rapport "Kansen voor de circulaire economie in Nederland" verscheen in juni 2013 en is te downloaden via http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2013/06/20/tno-rapport-kansen-voor-de-circulaire-economie-in-nederland.html. Inmiddels is er ook een Engelse vertaling van dit rapport beschikbaar. Meer informatie: Ton Bastein, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
