Op 1 april 2015 verviel het melkquotum. Dit betekende dat er voor boeren geen limiet meer zat op de hoeveelheid melk die ze mochten produceren en dus aan het aantal koeien dat ze mochten houden. Voor veel melkveehouders was dit aanleiding om extra koeien aan te kopen. Deze extra koeien leiden tot veel extra mest, wat schadelijke gevolgen heeft voor milieu en natuur. Daarop besloot de overheid om een mestquotum in te voeren. Uit onderzoek van Natuur & Milieu blijkt dat het mestquotum de schaalvergroting in de sector zal versnellen, wat nadelige gevolgen heeft voor het dierenwelzijn.
Om de hoeveelheid extra mest in Nederland een halt toe te roepen, besloot staatssecretaris Van Dam begin maart 2016 om met ingang van 1 januari 2017 een mestquotum in te voeren in de vorm van zogenaamde fosfaatrechten. Dit houdt in dat iedere boer voor de mest van elke koe die hij voor 2 juli 2015 heeft aangeschaft een fosfaatrecht krijgt. Er zit een maximum aan het aantal fosfaatrechten die elke boer krijgt. Hoe meer koeien een boer had op 2 juli 2015, hoe meer fosfaatrechten hij krijgt.
De fosfaatrechten zijn voor boeren onderling verhandelbaar. Boeren kunnen dus extra fosfaatrechten kopen van een andere melkveehouder en op die manier meer koeien houden. Natuur & Milieu heeft – op basis van de recente prijs van het melkquotum – berekend dat een verhandelbaar fosfaatrecht gemiddeld € 5.000 waard zal zijn.
Nu al worden op voorhand – nog vóór het stelsel van fosfaatrechten is ingevoerd – rechten gekocht voor € 5.000. Ook door makelaars, die proberen met de handel in fosfaatrechten geld te verdienen. Kennelijk hebben boeren en beleggers dat er voor over. Omdat de overheid de fosfaatrechten gratis uitdeelt, betekent deze waarde van € 5.000 een enorme groei van het vermogen van melkveebedrijven. Per melkkoe groeit het eigen vermogen van melkveehouders met een megastal met 250 koeien in één keer met 1,25 miljoen euro. Dat van een melkveehouder met 40 koeien met €200.000. Het eigen vermogen van de totale melkveesector neemt door de invoering van verhandelbare fosfaatrechten minimaal met 8 miljard euro toe.
Door dat extra eigen vermogen kunnen melkveehouders gemakkelijker geld lenen bij de bank. Daarbij geldt: hoe meer eigen vermogen, hoe groter de lening kan zijn en hoe lager de rente. Een melkveehouder die 30 procent wil groeien en daar geld voor wil lenen, heeft te maken met een hogere kostprijs van 1 tot 2 cent per liter melk voor rente en aflossing – uitgaande van gelijkblijvende omstandigheden voor voer, mest en bestaande stalruimte. Die kosten zijn fiscaal aftrekbaar.
Uitgaande van voldoende eigen grond en voldoende ruimte in de stal, kan een boer met een megastal met 250 koeien zijn veestapel dus zonder veel extra kosten voor rente en aflossing uitbreiden met 75 koeien. Een melkveehouder met 40 koeien kan 12 extra koeien financieren zonder veel extra kosten voor rente en aflossing.
Deze ontwikkeling heeft nadelige gevolgen voor het milieu en dierenwelzijn. Grote intensieve boeren zullen meer koeien houden, familiebedrijven minder koeien. Koeien van grote intensieve veehouderijen staan vaker in (mega)stallen dan koeien van kleinere bedrijven. Verhandelbare fosfaatrechten leiden dus tot meer koeien in megastallen en minder koeien in de wei.
Koeien in de wei zijn gemiddeld minder vaak ziek en leven langer. Bovendien nemen de emissies van het voor de natuur schadelijke ammoniak af naarmate koeien meer buiten grazen. En er is minder brandstof nodig voor tractoren als koeien de koeien zelf hun eten uit het weiland halen.
Daarom pleit Natuur & Milieu voor het onderbrengen van alle rechten in een fosfaatbank waarbij alleen de overheid de fosfaatrechten kan (her)uitgeven in plaats van vrij verhandelbare fosfaatrechten. Als de overheid eigenaar blijft van fosfaatrechten, kan er ook niet mee worden gespeculeerd. Bovendien kan de overheid maatschappelijk gewenste ontwikkelingen in de melkveehouderij stimuleren en ongewenste intensivering afremmen. Melkveehouders die bijvoorbeeld een duurzame stal hebben, kringlopen sluiten, weidegang en weidevogelbeheer toepassen en niet meer dan 2 koeien per hectare houden krijgen dan bijvoorbeeld wel rechten. En melkveehouders met te weinig grond om de mest van de koeien op uit te rijden niet. In de visie van Natuur & Milieu moeten boeren dit niet onderling regelen.
Het doel van de fosfaatrechten is om het aantal koeien en daarmee de fosfaatproductie in Nederland te begrenzen. Momenteel telt Nederland 125.000 koeien te veel, zo bleek uit recente CBS-cijfers: ons vee produceerde vorig jaar 176,3 miljoen kilo fosfaat, terwijl de EU maximaal 172,9 miljoen kilo toestaat. Koeien stoten fosfaat uit, dat via mest terecht komt in het oppervlaktewater, zoals sloten. Dit is schadelijk voor natuur en milieu. Natuur & Milieu vindt het daarom noodzakelijk dat het aantal koeien wordt begrensd. Maar dan wel met een systeem waarbij koeien in de wei terecht komen, en niet in megastallen.
Klik hier om de achtergrondnotitie ‘Waarden van fosfaatrechten’ van Natuur & Milieu te downloaden.
Nadere informatie: Sijas Akkerman, hoofd voedsel (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.) of Ben Hermans, expert landbouw (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.).
