Plastics bieden een unieke combinatie van eigenschappen: flexibel, goedkoop, sterk en licht. Maar er zit ook een schaduwzijde aan hedendaagse plastics. TNO concludeert in haar whitepaper “Verspil het niet! Pak de schaduwzijde van plastics met urgentie aan”, dat plastics onontbeerlijk zijn en het dus hard nodig is om plastics als onderdeel van de circulaire transitie ‘future proof’ te maken. In het paper werkt TNO acht oplossingsrichtingen uit.
In haar missie belooft TNO, als onafhankelijke RTO (Research and Technology Organisation), een bijdrage te leveren aan maatschappelijke ontwikkelingen zoals de grondstoffentransitie. Daarbij stemt de organisatie Nederlandse en Europese publieke en private belangen op elkaar af op het niveau van systeemintegratie. Bovendien wil TNO bijdragen aan de koopkracht van de Nederlandse economie en de concurrentiepositie versterken van in Nederland gevestigde bedrijven. De transitie naar een circulaire plastic-economie behoort tot de kern van deze missie.
Plastics (bulk, coatings en lijmstoffen) zijn net als metalen, hout, glas en aardewerk, van cruciaal belang voor onze huidige maatschappij. De komende decennia zal dat niet anders zijn. Dat komt door hun unieke combinatie van eigenschappen en hun mogelijkheden voor grootschalige productie. Niet alleen om te worden ingezet als primair materiaal in bestaande en nieuwe toepassingen, maar ook ter vervanging van andere materialen in bestaande toepassingen, zoals metalen (denk bijvoorbeeld aan verpakkingen, gebouwen en auto’s). Daarnaast zijn er weinig alternatieven die dezelfde combinatie van eigenschappen bieden, waardoor we afhankelijk zullen blijven van plastics. Ook zal de vraag naar plastics in een verdere stroomversnelling komen door de groei van de wereldbevolking en de welvaart.
Verborgen kosten
Het gebruik van plastics is echter niet duurzaam en de bijbehorende negatieve gezondheids- en milieueffecten, zoals broeikasgasemissies, plasticafval en micro- en nanoplastics, zijn onaanvaardbaar. Plastics veroorzaken daarmee kosten die nog niet tot uitdrukking komen in de prijs. Die verborgen kosten voor individuen en de Nederlandse belastingbetaler zijn lastig te kwantificeren, maar substantieel.
Dit vraagstuk staat de laatste jaren nadrukkelijk in de belangstelling, maar het is overduidelijk niet eenvoudig om op te lossen. Als de plasticindustrie echter niets doet aan deze verborgen kosten, lopen steeds meer producenten het gevaar hun ‘license to operate’ te verliezen als gevolg van strengere wet- en regelgeving en/of druk van de consument.
TNO ziet 'true pricing' - een methode om in de kostprijs van plastics de verborgen kosten op te nemen – daarom als een belangrijke oplossingsrichting. Dit leidt tot een bewustere keuze bij gebruikers en een toename van de druk om over te schakelen op circulaire plastics.
Circulaire plastics in plaats van alternatieven
Het vervangen van de basisgrondstof, bijvoorbeeld biomassa in plaats van fossiel, is alleen een oplossing voor de broeikasgasemissies, en dan nog slechts gedeeltelijk. De problemen met zwerfvuil en andere verborgen kosten blijven bestaan; het product is tenslotte nog steeds van plastic.
Nog rigoureuzer zou het zijn om helemaal af te stappen van het gebruik van plastics en terug te keren naar andere materialen. Denkstatt heeft een scenario geanalyseerd van een wereld waarin alle plastics zijn vervangen door bestaande of nieuwe materialen, of geen materialen, en kwam tot de conclusie dat dit zou leiden tot een verdubbeling van het energiegebruik en de broeikasgasemissies. Daar komt bij dat deze aanpak bij het merendeel van de toepassingen onvermijdelijk zou leiden tot grote economische schade. Omdat de alternatieven zulke grote negatieve gevolgen hebben en omdat plastics zulke unieke functionele eigenschappen hebben, kunnen we beter inzetten op een versnelling van het duurzame, circulaire gebruik van plastics. De enige haalbare oplossing is een overstap op een circulaire plastic-economie die zijn eigen verbruik probeert te verminderen. Dit moet snel gebeuren, want anders gaat het ten koste van onze welvaart en ons welzijn.
Integrale aanpak als oplossing
Voor een versnelde overgang naar een circulaire plastic-economie in 2050 zet TNO vol in op zowel technologische als socio-economische innovatie, met een model dat niet het afvalperspectief kiest maar uitgaat van de marktvraag. De acht concrete oplossingsrichtingen die TNO in haar whitepaper presenteert zijn gebaseerd op vier invalshoeken uit de route circulaire economie van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA): waardeweb & -netwerken, technologie & systemen, consument & maatschappij en governance & transitie (zie onderstaande figuur 1). De nieuwe circulaire businessmodellen, die hiervoor nodig zijn versterken bovendien de economie.
Figuur 1: TNO’s acht essentiële oplossingen voor een circulaire plastic-economie (bron: TNO; gebaseerd op NWA-route circulaire economie).
Ten eerste moet het plastic-ecosysteem veranderen, van een lineaire ('make-take-dispose') naar een circulaire waardeketen. Daarbij moet de hele keten van afvalverwerkers, recyclingbedrijven, 'chemical converters', plasticproducenten, eindgebruikers en 'brand owners' met elkaar samenwerken: van het ontwerp van producten voor hergebruik en recycling, tot het daadwerkelijk sluiten van de cirkel.
Ten tweede moeten de innovaties voor nieuwe recyclingtechnologieën snel worden geïmplementeerd. Het gaat daarbij behalve om mechanische ook om fysische recycling (bijv. dissolutie) en chemische recycling (bijv. pyrolyse, depolymerisatie). Dit alles is gericht op het leveren van hoogwaardiger recyclaat. De standaardisatie van plastics en additieven zou de waardecyclus van plastics sterk vereenvoudigen, zodat er eerder sprake kan zijn van een 'closed loop'.
Ten derde zou de versnelde overstap op deze circulaire waardenetwerken gepaard moeten gaan met de doorberekening van de werkelijke kosten van plastic producten. Op dit moment worden de verborgen kosten die het gevolg zijn van milieubelasting en toxiciteit nog betaald via ondermeer afvalstoffenbelastingen, zorgverzekeringspremies en verminderde gezondheid. Het doorberekenen van de werkelijke kosten stimuleert het gebruik van duurzame plastics en leidt tot een verbetering van de levenskwaliteit en een verlaging van de verborgen kosten, zodat de totale kosten min of meer gelijk blijven.
Ten slotte, waar het gaat om duurzame oplossingen, moeten het verantwoordelijkheidsbesef van de producent en het gedrag van de consument worden gestimuleerd middels slimme wetgeving en stimuleringsmaatregelen (bijv. belastingverlaging voor duurzame initiatieven). Voor deze complexe transitie is het noodzakelijk dat burgers bij het vernieuwingsproces worden betrokken en dat hun stem wordt gehoord.
87 procent teruggewonnen in 2050
Nederland, waar nu maar een derde van het plastic afval circulair wordt verwerkt, kan een gidsland worden door middel van deze integrale aanpak. Hierdoor kan in 2050, van de dan verwachte 1640 kiloton plastic afval, 87% worden teruggewonnen - 73% als polymere grondstof voor nieuwe plastics, 14% hergefabriceerd als onderdeel van een product (zie figuur 2).
Figuur 2: Sankey-diagram van het maximaal circulair plastic scenario voor 2050 (bron: TNO).
Deze uitkomst baseert TNO op het nieuw intern ontwikkelde Plastic Recycling Impact Scenario Model (PRISM). Dit model maakt het mogelijk om toekomstscenario’s te maken voor circulaire en CO2-arme plastics.
Inlichtingen: Rob de Ruiter (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.). Het whitepaper is te vinden op TNO.nl/circulaireplastics.
