Toegang tot elektriciteit en schone kookmethoden zijn belangrijke voorwaarden voor menselijke ontwikkeling. Dit werd erkend door de wereldwijde gemeenschap via de goedkeuring van de Sustainable Development Goals (SDG's), waarin SDG7 tot doel heeft om in 2030 toegang tot betaalbare, betrouwbare, duurzame en moderne energie voor iedereen te voorzien. In het proefschrift van Anteneh Dagnachew wordt een belangrijk maar verwaarloosd onderzoeksgebied behandeld: hoe kan het duurzame ontwikkelingsdoel van toegang tot veilige, schone en betaalbare energie in Sub-Sahara Afrika (SSA) worden bereikt en wat betekent dit voor andere mondiale duurzaamheidsdoelstellingen?
Verschillende onderzoeken hebben de onderlinge verbanden tussen SDG7 en andere SDG's aangetoond. Momenteel hebben meer dan 600 miljoen mensen in sub-Sahara Afrika (SSA) geen toegang tot elektriciteit en zijn meer dan 900 miljoen mensen afhankelijk van traditionele biomassa om te koken. Mensen die geen toegang hebben tot moderne vormen van energie zitten vast in een zich versterkende cyclus: een groot deel van het inkomen wordt aan dure, ongezonde, onveilige, tijdrovende en inefficiënte vormen van energie besteed. Daardoor blijven onvoldoende middelen over om het levensonderhoud en basisvoorzieningen te verbeteren. Betaalbare en betrouwbare toegang tot moderne vormen van energie is de sleutel om deze cyclus te doorbreken.
In dit proefschrift wordt, op basis van geografisch gedetailleerde modelanalyses, toegang tot energie in de bredere context van klimaatverandering, gezondheid en andere SDG's geplaatst. Dit onderzoek maakt gebruik van een residentiëel energiemodel (REMG), dat is uitgebreid om rekening te houden met belangrijke karakteristieken van SSA. Het energiemodel is ingebed in een geïntegreerd modelleerraamwerk (IMAGE) en bevat een op maat gemaakte beslissingsmodule die de goedkoopste technologieoptie voor nederzettingen bepaalt op basis van verschillende lokale sociaaleconomische kenmerken. In dit onderzoek zijn scenario’s ontwikkeld voor universele toegang tot elektriciteit en schoon koken. Met behulp van het model zijn synergieën en compromissen geanalyseerd tussen het verstrekken van universele toegang tot energie en klimaatverandering en gezondheid, en tussen de andere twee doelstellingen van SDG7 (het verbeteren van energie-efficiëntie en het verhogen van het aandeel hernieuwbare energie). Daarnaast zijn de belemmeringen voor toegang tot elektriciteit en relevante actoren, instellingen en regelgeving in SSA geïdentificeerd. Het algemene doel van deze studie is om synergieën en compromissen te verkennen van paden om SDG7 te bereiken.
Forse extra investeringen nodig
Het vinden van de beste manier om universele toegang tot schone, moderne en duurzame energie te bieden en tegelijkertijd de sociale, economische en milieueffecten tot een minimum te beperken, is een belangrijke uitdaging voor beleidsmakers in SSA. De resultaten van het proefschrift wijzen erop dat er aanzienlijke vooruitgang is geboekt in het toegang krijgen tot elektriciteit en dat de bescheiden verbeteringen in het koken met schone energie grote voordelen zullen hebben voor de gezondheid. De snelle daling van de prijs van hernieuwbare energietechnologieën is een drijvende kracht geweest voor het verbeteren van toegang tot elektriciteit in SSA. Er is ook een positieve trend in de innovatie van schone kooktechnologieën, die, samen met een groeiende middenklasse met een relatief hoog besteedbaar inkomen en snelle verstedelijking, leidt tot veranderingen in kookmethoden. Maar desondanks zal voortzetting van huidige trends betekenen dat in 2030 een half miljard mensen nog steeds geen toegang tot elektriciteit hebben en één miljard mensen nog steeds afhankelijk zijn van vervuilende biomassa om te koken. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor gezondheid, armoede, klimaat en biodiversiteit. Het behalen van de universele toegang doelstelling kan het leven van honderdduizend kinderen redden, de vraag naar brandhout met 485 miljoen ton verminderen en de CO2-uitstoot van huishoudelijk energiegebruik met tot 340 miljoen ton per jaar verminderen in 2030. Om universele toegang in 2030 te bereiken zijn jaarlijkse investeringen van 27-33 miljard USD nodig, veel hoger dan het huidige investeringsniveau.
Belangrijke rol voor off-grid systemen
Om universele toegang tot elektriciteit te verkrijgen, moeten on-grid-systemen worden aangevuld met off-grid-technologieën. Tussen nu en 2030 moet het beleid ervoor zorgen dat meer dan 500 miljoen mensen toegang krijgen tot elektriciteit. Hoewel elektriciteit op het net in de meeste gevallen kosteneffectief is, zouden hernieuwbare mini-grid technologieën toegang tot elektriciteit kunnen bieden aan een groot aantal mensen, afhankelijk van het beoogde elektriciteitsverbruik. Als regeringen een minimumniveau van toegang nastreven, voldoende om twee lampen aan te steken, een telefoon op te laden en een radio af te spelen, kunnen off-grid-systemen toegang bieden aan meer dan 65 procent van de nieuw aangesloten bevolking. Vooral in arme, dunbevolkte, landelijke nederzettingen in SSA kunnen off-grid-systemen – zowel mini-grids en standalone systemen - een cruciale rol spelen bij het leveren van elektriciteit tegen een redelijke prijs. Gedecentraliseerde systemen op basis van hernieuwbare energie, grotendeels gebaseerd op zonne-energie, kunnen met relatief lage initiële investeringen worden geïmplementeerd, waardoor de capaciteit geleidelijk toeneemt naarmate het verbruik toeneemt. In grote delen van westelijk en zuidelijk Afrika blijft het centrale net echter vanwege de hoge bevolkingsdichtheid en relatief hoge elektriciteitsverbruik de voorkeursoptie voor elektrificatie. Het verstrekken van universele toegang tot elektriciteit vergt daar grote investeringen in opwekkingscapaciteit en transmissie en distributie.
Mondiaal klimaatbeleid kan toegang tot elektriciteit versnellen
Een belangrijke synergie tussen klimaatbeleid en elektriciteitstoegang is dat internationaal klimaatbeleid universele toegang tot elektriciteit goedkoper kan maken. Dit komt doordat het verbeteren van energie-efficiëntie een belangrijke strategie is om de klimaatverandering te beperken, wat leidt tot een lagere vraag naar energie. Door hogere energie-efficiëntieverbeteringen kan een breed scala aan diensten worden geleverd met off-grid systemen, terwijl off-grid uitbreiding van hernieuwbare energie de conversie- en transmissieverliezen in de regio vermindert. Ondanks het relatief lage energieverbruik is er een groot potentieel voor efficiëntieverbetering in SSA, vooral bij koken. Andere huishoudelijke apparaten in SSA zijn doorgaans ook veel minder efficiënt dan de beste beschikbare apparaten op de markt. De verbetering van de efficiëntie van huishoudelijke apparaten zou het gebruik van mini-grid en standalone systemen mogelijk kunnen maken om energie te leveren die verder gaat dan lampen en radio's, om te voldoen aan de vraag naar koeling, verwarming en elektrisch koken. Op die manier stimuleert het verbeteren van efficiëntie de uitbreiding van energiediensten, terwijl de investeringsvereisten en de impact op het klimaat worden verminderd.Het beprijzen van CO2 leidt weliswaar tot hogere elektriciteitsprijzen, maar verlaagt de vereiste investeringen door efficiëntieverbeteringen in huishoudelijke apparaten en snellere kostendalingen van hernieuwbare energie. Het bespaarde geld door lagere kosten voor eindgebruik kan worden gebruikt om extra efficiëntieverbeteringen en/of de inzet van hernieuwbare energiebronnen te financieren.
Toegankelijkheid en betaalbaarheid van moderne brandstoffen is cruciaal
Toegang tot schone en moderne energie om te koken speelt ook een cruciale rol voor sociale en economische ontwikkeling en milieubescherming. De keuze voor een schone kookmethode hangt af van economische factoren en beschikbaarheid van middelen en infrastructuur. Verbeterde en geavanceerde biomassa-kooktoestellen spelen een prominente rol in de overgang naar universele toegang tot schone en moderne energie in SSA. Het uitfaseren van het traditionele gebruik van biomassa (en kerosine) heeft meerdere voordelen: het verlagen van kindersterfte, het verminderen van bosdegradatie en ontbossing, het verminderen van energiegerelateerde emissies en het kan zelfs de kosten van koken verlagen. Hoewel de benodigde investeringen voor universele toegang tot moderne kookmethoden relatief laag zijn ten opzichte van de benodigde investeringen voor universele toegang tot elektriciteit, kunnen deze worden belemmerd door de kosten van het gebruik van schone brandstof en apparatuur, met name voor de armen op het platteland. Zelfs na aankoop van het apparaat kan het blijvende en juiste gebruik van het kooktoestel worden belemmerd door hoge brandstofkosten. Daarom is de focus op toegankelijkheid en betaalbaarheid van moderne brandstoffen cruciaal om de voordelen van de transitie ten volle te benutten.
De algemene boodschap van dit proefschrift is om de synergieën en afwegingen tussen verschillende beleidsinstrumenten mee te nemen in beleidsbeslissingen; niet alleen op het bredere energiesysteem maar ook op sociale, economische en milieudimensies. De resultaten tonen aan dat verschillende brandstoffen en technologieën, gedecentraliseerd en gecentraliseerd, fossiel en hernieuwbaar, traditioneel en modern, allemaal een cruciale rol spelen bij het bereiken van toegang tot schone en moderne energie voor iedereen in SSA in 2030. Bij het bedenken van strategieën om dit doel te bereiken moeten echter ook mogelijke compromissen en synergieën met andere SDG's en doelstellingen binnen de SDG’s worden meegenomen, inclusief de vraag hoe deze de uitstoot van broeikasgassen beïnvloeden. De SDG's zijn geïntegreerde, ondeelbare en onderling verbonden doelen. Een silobenadering die zich richt op een specifiek doel of een specifieke sector zal tot suboptimale resultaten leiden omdat dan geen rekening wordt gehouden met de systemische aard van de uitdagingen. Het proefschrift benadrukt dat energietoegangsbeleid moet worden geïntegreerd in alle sectoren om optimaal gebruik te maken van de synergieën tussen beleid.
Inlichtingen: Anteneh Dagnachew, PBL, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., tel. 06 4600 0815
