Om het wereldwijd verlies aan biodiversiteit tegen te gaan, roept het VN-panel voor biodiversiteit (IPBES) op tot het ingrijpend veranderen van de huidige manier van consumeren en produceren. Het Kabinet heeft als reactie op deze oproep het streefdoel geformuleerd om de ecologische voetafdruk van de Nederlandse consumptie te halveren in 2050, en heeft het PBL verzocht om op deze ambitie te reflecteren. De PBL-notitie Halveren van de Nederlandse voetafdruk concludeert dat daarvoor een integrale benadering nodig is, waarin transities voor het voedsel- en energiesysteem en het circulair omgaan met grondstoffen in samenhang worden bekeken. Er is meer kennis en inzicht nodig over kansrijke opties voor deze transities die aan meerdere doelen kunnen bijdragen, en over geschikt beleid om onze consumptie- en productiepatronen te veranderen.
De ecologische voetafdruk staat voor de hoeveelheid ruimte die mondiaal gemiddeld nodig is om voedsel en grondstoffen voor onze consumptie te produceren, en om de broeikasgassen die met onze energieconsumptie samenhangen op te nemen. Het concept van de voetafdruk is heel bruikbaar om de bewustwording over de directe en indirecte effecten van ons consumptiepatroon te stimuleren. Maar voor het formuleren en evalueren van nationaal en internationaal beleid is de ecologische voetafdruk minder geschikt, onder andere omdat niet alle vormen van grondstofgebruik worden meegenomen (zoals water, mineralen en metalen). Ook is er geen relatie met biodiversiteit, terwijl de ambitie juist is gesteld om een bijdrage te leveren aan het stoppen van verder biodiversiteitsverlies. Om integrale opties voor beleid te kunnen identificeren geeft het PBL er de voorkeur aan om een set van samenhangende voetafdrukindicatoren te gebruiken, waaronder de landvoetafdruk, broeikasgasvoetafdruk, watervoetafdruk, materialenvoetafdruk en de doorwerking daarvan op onder andere biodiversiteit.
Zowel nationaal als internationaal beleid nodig
Veel goederen en producten die we in Nederland consumeren worden via internationale handelsketens aangeleverd. De totale hoeveelheid land die voor onze consumptie nodig is, was in 2017 ongeveer net zo groot als drie maal het landoppervlak van Nederland. Logischerwijs ligt het grootste deel daarvan buiten Nederland. Ook een groot deel van de broeikasgasvoetafdruk ligt in het buitenland. Ons consumptiepatroon heeft daardoor zowel effecten op de natuur en milieuomstandigheden in Nederland als elders in de wereld. Zo draagt de Nederlandse consumptie zowel bij aan de hoge stikstofbelasting in Nederland als aan ontbossing elders in de wereld voor het grootschalig produceren van veevoer. Om de verschillende voetafdrukken te halveren is dus zowel nationaal beleid voor de binnenlandse consumptie en binnenlandse productie nodig, als internationaal beleid.
Handelingsopties zijn te vinden in de hele keten van productie tot consumptie
Met een combinatie van opties aan zowel de productie- als consumptiekant van de voedselketen kunnen bijvoorbeeld de land- en broeikasgasafdruk van de voedselconsumptie met 25 tot 40% verlaagd worden. Het gaat hierbij om opties als het terugdringen van voedselverspilling, het vergroten van de productie-efficiëntie en het stimuleren van andere consumptiepatronen. Die opties kunnen ook positief uitpakken voor het herstel van de biodiversiteit. Over de effecten van de verschillende opties voor het circulair gebruik van grondstoffen op de voetafdrukken is nog minder bekend.
Inzet en betrokkenheid van de hele samenleving nodig
Nederland heeft een lange weg te gaan om de voetafdruk te halveren, en daarmee bij te dragen aan doelen voor de biodiversiteit en andere maatschappelijke opgaven. Het verlagen van de binnenlandse en buitenlandse Nederlandse voetafdruk vergt een samenhangend beleid voor de transities in het gebruik van energie, voedsel en grondstoffen. Het is nodig de hele samenleving te mobiliseren om de noodzakelijke veranderingen te realiseren, zowel in de consumptiepatronen van burgers als in de productieprocessen die daarmee samenhangen. Het Nederlandse natuurbeleid zet al in op brede maatschappelijke betrokkenheid, met als doel natuur beter mee te nemen in de keuzes en beslissingen van bedrijven, financiers en consumenten.
Klik hier om het rapport te downloaden.
Informatie: Mark van Oorschot, PBL, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., tel.: 06 5052 1932
