'Platforminnovatie' is potentieel een drijvende kracht in transities naar duurzame mobiliteit. Tegelijkertijd botst platforminnovatie met publieke belangen en brengt het bestuurlijke dilemma’s met zich mee. Om de opkomst van platforminnovatie te beteugelen zijn daarom nieuwe samenwerkingen tussen overheden en platformen noodzakelijk.

De opkomst van platform innovatie is potentieel een drijvende kracht in transities naar duurzame stedelijke mobiliteit. Zo geven platformen toegang tot gedeelde mobiliteitsopties zoals auto’s, scooters of fietsen en stimuleren daarmee efficiënter gebruik en duurzamere mobiliteit. In het proefschrift ‘’Platform innovation in urban mobility transitions’’ komen de kansen en uitdagingen van platforminnovatie aan bod door onderzoek naar de opkomst en ondergang van een nieuw deelfietssysteem, uitgevonden in China. Door digitale platformtechnologie heeft dit innovatieve deelfietssysteem wereldwijd sterk kunnen groeien. Het geeft gebruikers middels een smartphoneapp toegang tot een fijnmazig netwerk van deelfietsen die vrij verspreid staan door een stad. Deze casus is een verhaal over een ogenschijnlijke veelbelovende mobiliteitsinnovatie, disruptieve groei en niet-duurzame uitkomsten. Het onderzoek biedt inzichten uit de mondiale fietshoofdstad Amsterdam en deelfietshoofdstad Shanghai. Om de invloed van dit soort platforminnovaties op de stedelijke transitiedynamiek beter te begrijpen is gekeken naar de rol van businessmodellen, de rol van instituties en stedelijke experimenten.

Netwerkeffect

Het onderzoek laat zien dat platforminnovatie stedelijke mobiliteitstransities kan versnellen vanwege schaalvoordelen en ruimtelijke netwerkeffecten. Dat maakt snelle opschaling mogelijk, met name omdat digitale platformen niet afhankelijk zijn van investeringen in nieuwe fysieke infrastructuur. Door platforminnovatie spelen nu ook gevestigde technologiebedrijven en startups een centrale rol in mobiliteitstransities. Een belangrijke motivatie hiervoor zijn potentiële verdiensten uit gebruikersdata (data die bovendien ook publieke doelen kunnen dienen). Platform gedreven businessmodellen brengen echter ook onwenselijke effecten met zich mee zoals hypercompetitie, overlast en privacyschendingen. Dat is van invloed op het draagvlak voor duurzame mobiliteitstransities.

Wrijving

Een belangrijke uitdaging is dat platforminnovatie zorgt voor wrijving met stedelijke instituties omdat afstemming vaak mist met bestaande regelgeving, normen of lokale culturen. Door dit soort instituties te beïnvloeden veranderen platforminnovators de richting van transities. Ook staan de snelle lanceerstrategieën van platformen op gespannen voet met de meer weloverwogen en democratische evaluatie van de sociale wenselijkheid door overheden. Een gebruikelijke strategie is bijvoorbeeld om in korte tijd zoveel mogelijk gebruikers aan zich te binden en daarmee legitimiteit af te dwingen bij overheden.

Bestuurlijke uitdaging

Deze studie laat zien dat platforminnovatie dus niet onschuldig is. Een lastige bestuurlijke uitdaging is dat platforminnovatie bepaalde publieke belangen behartigt (zoals duurzame mobiliteit) maar tegelijkertijd ook andere publieke waarden ondermijnt (zoals gelijkheid, dataprivacy en vrijwaring van overlast). Bovendien blijkt dat steden nog niet goed uitgerust zijn om te kunnen anticiperen op de impact van platforminnovatie. Om uitdagingen van platforminnovatie in de toekomst beter het hoofd te bieden – en een positieve bijdrage aan stedelijke transities te garanderen – zijn daarom nieuwe vormen van bestuur en samenwerking tussen lokale overheden en platformen nodig. Het onderzoek beveelt onder meer strategische living lab experimenten aan als geschikte bestuurlijke aanpak waarin belanghebbenden gezamenlijk in de praktijk leren over kansen en problemen van platforminnovatie.

Deze bijdrage is gebaseerd op het proefschrift van Arnoud van Waes, Platform innovation in urban mobility transitions. The case of dockless bike sharing, 2021. Klik hier om het onderzoek te downloaden. Nadere inlichtingen: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..