Er wordt al lange tijd gezocht naar beleid dat effectief is in het bestrijden van files en ook voldoende publiek draagvlak heeft. Verhandelbare rechten kunnen hier wellicht een uitkomst bieden, zo blijkt uit het promotieonderzoek van Devi Brands.
Beprijzen van weggebruik tijdens de spits is een logische oplossing voor fileproblematiek vanuit economisch perspectief. Dit is ook effectief gebleken in steden als Stockholm en London. Implementatie van dergelijk beleid is echter vaak lastig door beperkt publiek en politiek draagvlak.
Een systeem met verhandelbare spitsrechten vormt in theorie een effectief beleidsalternatief voor beprijzen. Daarnaast kan het worden vormgegeven op een manier waarbij er geen geldstroom loopt van weggebruikers naar de overheid of vice versa. Dit kan het publieke draagvlak voor de maatregel ten goede komen.
Het idee van verhandelbare rechten stamt al uit de jaren ’60 toen Crocker (1966) en Dales (1968) een systeem voorstelden met verhandelbare lozingsrechten om respectievelijk luchtvervuiling en watervervuiling te reguleren. Een toepassing binnen transport werd lang als theoretische mogelijkheid gezien, maar niet als realistische beleidsoptie doordat de technologie ervoor niet voorhanden was. Met de introductie van de smartphone en andere recente technologische ontwikkelingen is dat niet langer het geval.
Een systeem met verhandelbare spitsrechten kan op verschillende manieren worden vormgegeven, maar in de basis werkt het als volgt. Weggebruikers ontvangen een aantal spitsrechten op basis van vooraf vastgestelde criteria. De rechten zijn vervolgens nodig om tijdens de spits gebruik te mogen maken van een bepaald stuk (snel)weg waar vaak file staat. Rechten kunnen worden bijgekocht of verkocht via een centraal en toegankelijk platform zoals bijvoorbeeld een smartphone applicatie. Dit geeft weggebruikers een financiële prikkel om de spits te mijden.
Binnen het promotieonderzoek zijn drie verschillende experimenten gedaan met verhandelbare rechten.
Voor het eerste experiment is een ontwerp gemaakt van een markt voor verhandelbare mobiliteitsrechten. Binnen het experiment met verhandelbare parkeerrechten maakten deelnemers virtuele parkeerkeuzes met daadwerkelijke financiële gevolgen. De hoogte van de beloning voor deelname hing af van het handelsgedrag en de keuzes die deelnemers maakten. De resultaten van het experiment laten zien dat de markt functioneert zoals bedoeld en dat deelnemers een hoge mate van rationaliteit vertonen in het gebruik van de parkeerrechten.
Het tweede experiment is uitgevoerd in samenwerking met Chinese onderzoekers onder studenten van de Beijing Jiaotong University in China. In het experiment is een systeem met verhandelbare rechten opgezet waarbij studenten hun recht om al dan niet te ontbijten in de campuskantine konden verhandelen. Het twee weken durende experiment is gebruikt om te analyseren of een systeem van verhandelbare rechten het aantal maaltijden tijdens de ochtenddrukte kan terugdringen. De resultaten tonen aan dat het systeem inderdaad het aantal ontbijtmomenten in de spits aanzienlijk vermindert, met ongeveer 20%. Studenten zullen zich uiteraard anders gedragen dan weggebruikers, en in de kantine in de rij staan is niet hetzelfde als op de weg rijden. De resultaten van dit experiment zijn daardoor niet direct te vertalen naar weggebruikers. Desondanks bieden de resultaten over de doeltreffendheid van rechten als beleid wel perspectief voor verdere experimenten.
Het laatste experiment is een experiment met daadwerkelijk mobiliteitsgedrag. Werknemers van de ANWB werden uitgenodigd om deel te nemen aan het acht weken durende experiment met verhandelbare parkeerrechten. Voor de actieve deelnemers suggereren de resultaten dat ze inderdaad hun gedrag aanpassen zoals beoogd. Deelname blijkt verder minder tijd te kosten dan de meeste deelnemers hadden verwacht, en verhandelbare rechten worden over het algemeen gezien als een eerlijker en beter functionerend alternatief voor betaald parkeren.
De combinatie van experimenten geven een eerste empirische indicatie dat verhandelbare rechten succelvol transportbeleid zouden kunnen vormen, zoals gesuggereerd door eerdere simulatiestudies. Verder laten de resultaten zien dat deelnemers het concept van verhandelbare rechten begrijpen en dat zij weten hoe ze die kunnen gebruiken. Een volgende stap in het onderzoek zou zijn om een grootschalig experiment te doen op de weg met verhandelbare spitsrechten.
Voor meer informatie over het onderzoek zie het proefschrift van Devi Brands “Economic Policies and Mobility Behaviour”. Voor nadere inlichtingen, mail Devi Brands: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
