Maatschappelijke kosten van luchtvervuiling door koken en woningverwarming

De aan gezondheid gerelateerde maatschappelijke kosten van verwarming en koken in Europese woningen bedroegen in 2018 € 29 miljard. Het gebruik van kolen en hout levert de grootste bijdrage hieraan. Alternatieve brandstof-techniekcombinaties en vergroening van de elektriciteitsmix kunnen de maatschappelijke kosten verminderen.

In veel Europese gebieden vormt luchtvervuiling een probleem. Deze wordt veroorzaakt door het gebruik van fossiele brandstoffen en biomassa in de transportsector, in de industrie en in huizen. Woningverwarming en koken zijn goed voor 84% van het totale huishoudelijke energieverbruik en leiden niet alleen tot de uitstoot van veel broeikasgassen, maar ook tot flinke luchtverontreiniging.

Luchtvervuiling vormt een van de grootste risico’s voor de menselijke gezondheid en kan leiden tot beroertes, hartaandoeningen, longkanker en zowel chronische als acute luchtwegaandoeningen, waaronder astma. Deze klachten leiden tot lagere levensverwachtingen, ziekte, hogere zorgkosten en een lagere productiviteit en brengen zo ook economische schade en welvaartskosten met zich mee. In een studie voor de European Public Health Association (EPHA) heeft CE Delft deze maatschappelijke kosten gekwantificeerd.

Methodologie

Er is gekeken naar de impact van de zeven belangrijkste luchtverontreinigende stoffen (PM2,5, NOx, NH3, SO2, CO, CH4 and NMVOS) in de EU27 plus het VK als geheel en in vier individuele landen (het VK, Spanje, Italië en Polen). Hierbij zijn directe emissies bij  huishoudens (Eurostat) en indirecte emissies bij gebruik van elektriciteit en (collectieve) warmte meegenomen. Aan deze emissies zijn vervolgens milieuprijzen gekoppeld, die de maatschappelijke kosten reflecteren (in euro/kg uitstoot). Deze milieuprijzen verschillen tussen landen, afhankelijk van inkomensniveau en bevolkingsdichtheid. Bij deze prijzen wordt onderscheid gemaakt tussen emissies in landelijke en in stedelijke gebieden en is bij fijn stof rekening gehouden met de hoogte waarop uitstoot plaatsvindt.

Daarnaast is per techniek-brandstofcombinatie de bijdrage aan de totale maatschappelijke kosten bepaald (%). Hiervoor is gebruik gemaakt van data over finale energievraag (Eurostat), de verdeling van technieken en brandstoffen in betreffend land/regio (Eurostat en Pezzutto) en emissiefactoren (EMEP). Tot slot is per techniek-brandstofcombinatie een kostenschatting gemaakt, in euro/GJ geleverde energie, zowel voor bestaande toestellen als (toekomstige) alternatieven.

In de analyse is alleen vervuiling van de buitenlucht meegenomen, terwijl juist koken vervuiling van de lucht binnenshuis veroorzaakt. Dit betekent dat de huidige maatschappelijke kosten vermoedleijk een onderschatting zijn van de daadwerkelijke kosten. Er is literatuurstudie gedaan naar luchtvervuiling binnenshuis, maar verder onderzoek is nodig naar een geschikte methodiek om deze effecten te kwantificeren.

Resultaten

Uit de analyse blijkt dat de totale maatschappelijke kosten van gezondheidseffecten door woningverwarming en koken € 29 miljard bedragen in de EU27+VK (2018). Dit is ongeveer 0,2% van het totale BBP in deze regio. De maatschappelijke kosten voor de vier casestudies worden weergegeven in Tabel 1. Dit zijn alleen de kosten door verontreiniging van de buitenlucht.

Tabel 1:  Totale aan gezondheid gerelateerde maatschappelijke kosten door woningverwarming en koken (2018)

In Europa zijn vooral houtkachels (31%) en boilers op kolen (27%) verantwoordelijk voor de maatschappelijke kosten (zie figuur 1). Polen is een van de landen met het grootste kolenverbruik. Kolenketels zijn in dat land goed voor 36% van het finale energieverbruik van huishoudens en vertegenwoordigen 74% van alle aan gezondheid gerelateerde maatschappelijke kosten. In Italië, Spanje en VK zijn op hout gebaseerd technieken de belangrijkste veroorzakers van de maatschappelijke kosten.

Figuur 1: Differentiatie van maatschappelijke kosten naar techniek-brandstofcombinaties (%, 2018)

Om de gezondheidsschade door luchtverontreiniging te verminderen, is het nodig om beleid daarop te richten. Het aansporen tot vervanging van techniek-brandstofcombinaties op basis van hout, kolen, olie en gas door schonere alternatieven is een belangrijke stap in de goede richting. (Hybride) warmtepompen zijn daarbij kansrijke technieken. Daarnaast is het van cruciaal belang om de productie van elektriciteit en (collectieve) warmteproductie te verduurzamen.

Het volledige rapport kunt u hier downloaden. Voor meer informatie over dit onderzoek kunt u contact opnemen met Marisa Korteland (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., 06-11217580).